Conditie
Het geheel is stoffig en vuil. Delen zijn losgeraakt, solderingen zijn los. Onderdelen ontbreken en het geheel lijkt niet juist gemonteerd te zijn. Niet alle aanwezige onderdelen behoren mogelijk tot het lunarium. Er is een gebroken klinkpen aanwezige en afgebroken schroefkoppen. De pilaren zitten los. Lokaal zijn poetsmiddelresten aanwezig en is corrosie zichtbaar. De aanwezige laklaag is niet dekkend en met druipers aangebracht en is vrijwel zeker niet de originele laklaag. Lokaal is sterke aantasting ontstaan (preferentiele corrosie) door ontbreken van de laklaag. Eirdoor is het oppervlak mogelijk ontzinkt. Dit is een corrosieproces waarbij het zink prefentieel uit de legering oplost en er een koperrijk rose oppervlak achterblijft. Na het verwijderen van corrosie wordt deze rose kleur zichtbaar.
Behandelingen
Er is contact gelegd met oa het Rijksmuseum en Museum Boerhave. Daarnaast is literatuur onderzoek verricht om meer duidelijkheid te krijgen over hoe het geheel er oorspronkelijk heeft uitgezien en hoe de aanwezige onderdelen op een juiste wijze gemonteerd dienen te zijn. Hierbij is oa gebruik gemaakt van Van Swindens “Lessen over het planetarium , tellurium en lunarium van Hartog van Laun” uit 1803 en div. Artikelen
Het tellurium is gedemonteerd. Bij de demontage kwam onder op elkaar zitten delen en in de verzonken schroefgaten, een zilverlaagje tevoorschijn. Toevallig heeft met onlangs het exemplaar in het Rijksmuseum behandeld. Deze was deels verzilverd maar men wist niet zeker in hoeverre deze verzilvering origineel was. Vermoedelijk is het Van Kinsbergen exemplaar er dus oorspronkelijk ook (deels) verzilverd geweest gezien de aangetroffen resten.
Omdat het geheel nogal stevig gereinigd moet worden, bestaat de kans dat bij de reiniging de nog aanwezige verzilvering verder verdwijnt. Mede daarom én om met zekerheid vast te stellen of het om een verzilvering gaat (en niet bijv. om resten tinsoldeer oid) is het noodzakelijk deze resten te laten analyseren. Deze analyse is uitgevoerd in het Rijksmuseum te Amsterdam middels XRF (röntgen diffractie). Er is inderdaad op onderdelen als cijferringen een verzilvering aangetroffen.
Alle onderdelen zijn gewassen met water en non-ionische zeep (Trion X100). Vervolgens is de aanwezige laklaag verwijderd met oplosmiddelen (ethanol). De messing delen zijn zijn gereinigd door onderdompeling in een EDTA oplossing (0.3M ethyleendiaminetetra-azijnzuur, pH=10) gedurende 2-8 uur. Vervolgens zijn de delen gewassen met zachte borstels en non-ionische zeep (Triton®-X100) om vuil te verwijderen. Hierna zijn alle delen gespoeld onder een lopende kraan gedurende 120-180 minuten. Tijdens de onderdompeling zijn de delen kathodisch beschermd tegen watervlekken met behulp van aluminiumfolie. Uit een kleine test vooraf was al gebleken dat bij deze behandeling de zwarting in de graveringen behouden kon worden.
Het oppervlak bleek lokaal sterk ontzinkt te zijn (door lokale preferentiële corrosie wordt er zink selectief aan de legering onttrokken waardoor er een roze koperrijk oppervlak achterblijft na reiniging). Omdat het geheel qua uitstraling moest passen bij het planetarium van Van Laun van het Gemeente Museum Elburg (inv. nr. GME 0510) is besloten de delen licht te polijsten op een polijst machine. Hiermee is de ontzinking verwijderd. De delen zijn gespoeld met terpentine D40 om de polijst resten te verwijderen.
Om de delen te drogen zijn deze gedompeld in ethanol waarna ze met zachte doeken en perslucht volledig droog zijn gemaakt.
De blanke messing delen zijn gelakt met een kwast met schellak (75% Mylands transparent polish, 25% isopropanol)
Verbogen delen zoals de messing wijzer en onder-ring zijn rechtgezet met behulp van houten hamers en handkracht.
Losgeraakte onderdelen zijn opnieuw vast gesoldeerd met lood-tin soldeer zoals dit oorspronkelijk ook was gedaan. Het overtollige soldeer is na het solderen verwijderd met fijn schuurpapier. Het deel is vervolgens licht gepolijst om oxidatie van de soldering en kleine krassen te verwijderen. Vervolgens is het deel behandeld als de andere messing onderdelen.
Enkele ijzeren pinnen en bouten bleken dusdanig geroest te zijn dat deze niet los gehaald konden worden. Deze zijn daarom uitgeboord en vervangen door nieuwe exemplaren. Waar nodig is de aanwezige schroefdraad opnieuw getapt overeenkomstig de aanwezige schroefdraad. Ontbrekende stelschroeven en bouten zijn vervangen door moderne messing exemplaren.
De oorspronkelijk verzilverde delen zijn opnieuw verzilverd met verzilver zout. (een papje van zilverchloride, wijnsteenzuur en natriumchloride). Hierna zijn deze delen ingewreven met wijnsteenzuur waardoor een bleek zilveren oppervlak ontstaat (deze methode is gelijk aan de wijze waarop oorspronkelijk dergelijke delen van wetenschappelijke instrumenten werden verzilverd). Deze delen zijn gelakt met een kwast met nitrocellulose lak (Zapon lak van Kremer-Pigmente).
De delen zijn gemonteerd conform de voorbeelden van het Rijksmuseum.
Er is een replica globe aangeschaft (via www.globe-winkel.nl) die met een replica staf in het tellurium geplaatst kan worden voor expositie doeleinden.
18.319 comments on “Test portfolio 1”